Foto: – Piet Mondriaan, Oostzijde windmolen in de avond
Sinds een week ben ik regelmatig aan het lezen in het online magazine “Schift”. Het is erg fijn om mooi geschreven artikelen te lezen die los staan van de gruwelen van de hedendaagse realiteit. Dat ontspant heel diep. Ik ben ervan overtuigd dat ook de innerlijke rust van de schrijver zelf hiertoe bijdraagt. Geestelijk kom je in de wereld van die ander. Wanneer die schrijver/schrijfster goed schrijft kan die jou zelfs in contact brengen, een wezenlijk contact dus, met diegene of datgene waarover hij/zij schrijft. Het gebeurt ook dat een artikel door blijft werken omdat er iets niet op zijn plek valt. Dat gebeurde met het Schift-artikel “Het wachten op Piet Mondriaan”.
“Het wachten van Piet Mondriaan”
Het “Schift”-artikel, “Het wachten op Piet Mondriaan“, geschreven door Lieke Wijnia, had een en ander in mij wakker gemaakt en liet mij niet los. Ik las het weer en liet een reactie achter. Om deze reactie te kunnen begrijpen is het noodzakelijk eerst het artikel te lezen. Dat kan dus hier.
“Een verhaal dat me bij blijft, en dwingt terug te komen. Het is een bijdrage aan een soort van enigma, dat Piet Mondriaan zelf is. Welke andere schilder, kunstenaar, heeft een zo extreme diversiteit gecreëerd als hij? Rembrandt begon pas in zijn laatste jaren aan een soort van abstraheren. Dit was zo indrukwekkend dat Vincent van Gogh uren voor Rembrandt’s latere schilderijen doorbracht. Maar meer dan een neiging tot abstraheren was er dus niet. Vincent van Gogh kende zijn ontwikkelingen maar creëerde geen spectaculaire shifts in stijlen. Mondriaan wel.
Piet Mondriaan was voor mij de maker van wat het meest bekend was en is, het kubisme, en heb zijn latere werk veelvuldig voorbij zien komen op de bordjes van de speciaal naar hem vernoemde Brabantse landschaps-fietsroute, welke startte in Uden, waar hij gewoond heeft.
Wat Hans Janssen schrijft over Mondriaan’s eerdere werk staat haaks op mijn eigen ervaring. Die schilderijen vond ik tijdens Google zoektochten naar kunst, en werd er helemaal in opgezogen, zo prachtig vond ik wat ik zag, en wat ik nog nooit eerder zag, zo, op die manier geschilderd, en met die kleuren. Die gloed erin. Ze bleken van Mondriaan te zijn!
Wat betreft de ervaringen van de schrijfster van het artikel: het verhaal maakt het gegeven Mondriaan niet echt duidelijker. Het is eerder een perfecte weergave van de doolhof waarin niet alleen de schrijfster, maar in feite iedereen terecht komt die met de schilderkunst van Piet Mondriaan in aanraking komt.
Wat iemand zegt aan de ingang van een tentoonstellingsruimte zou ik met niet eens een half oor beluisteren. Met een app door een museum wandelen doe ik ook niet. Een expositie ruimte zou in feite afgehuurd moeten kunnen worden om er alleen in te kunnen zijn, zolang je wilt, om dan een gevoelsverbinding te kunnen aangaan met de kunst, met wat daar hangt, en erin kunnen gaan.”
Mondriaan, zijn geestelijke crisis, en de wedergeboorte
Dat ik Piet Mondriaan een plaats wil geven in de categorie “Kunst in Noord-Brabant” is omdat Piet Mondriaan in Uden (een lieflijk Brabants stadje tussen Den Bosch en Eindhoven) heeft gewoond en er ook heeft geschilderd. Een jaar. Het blijkt volgens wat ik las hierover, een enorm belangrijk jaar geweest te zijn voor hem.
Mondriaan in Uden, 1904 – 1905
Hij komt pas op 32-jarige leeftijd (1904) op aanraden van zijn levenlange vriend Albert van den Briel terecht in het Brabantse Uden. Mondriaan zou als gevolg van artistieke mislukkingen, steeds sterker wordende geloofstwijfel (hij had in 1839 nog belijdenis gedaan voor de Gereformeerde Kerk in Amsterdam) en politiek avonturisme (links-radicaal en anarchistisch) in een wat men met een deftig woord existentiële crisis zou kunnen noemen, terecht zijn gekomen.
Brabant in het leven van Mondriaan
Albert van den Briel had Mondriaan in 1899 in Amsterdam leren kennen. Negen jaar jonger dan Mondriaan en student in de medicijnen en biologie. Zijn ouders woonden in Amsterdam maar waren beiden Brabander. Vader kwam uit Gemonde en moeder uit Helmond. Ook Albert was in Brabant, in Aalst geboren. Mondriaan kwam graag en veel bij de familie van den Briel thuis. De vriendschap tussen Albert van den Briel en Mondriaan zou tot 1938 heel hecht blijven. Na de Tweede Wereldoorlog was Albert van den Briel voor de mensen die meer over Mondriaan en zijn leven wilden weten de aangewezen persoon. Verschillende bewonderaars onder wie de Franse kunstenaar Michel Seuphor en de Haarlemse verzamelaar J.M.Harthoorn voerden een uitgebreide correspondentie met Van den Briel. Tot aan zijn dood in 1971 bleef Van den Briel huiverig al te persoonlijke details te vertellen en nooit gaf hij iemand gelegenheid de door Mondriaan aan hem geschreven brieven in te zien. Bij zijn dood bleek hij de correspondentie zo goed als geheel vernietigd te hebben. – Mary Winters, Brabants Dagblad 25 mei 1994 te vinden op www.mondriaan.org –
In hetzelfde artikel wordt geschreven dat Mondriaan op 18 januari 1904 in Uden aankwam. De volgende dag liet hij zich inschrijven als Pieter Cornelis Mondriaan, geboren 7-3-1872, Amersfoort, van beroep kunstschilder. “Bij zijn aankomst had hij waarschijnlijk zelf nog niet een vast omlijnd idee over de duur van zijn verblijf. Het zou een vol jaar worden, op 27 januari 1905 vertrok ‘Piet de schilder’, voorzien van een grote hoeveelheid aardappelen, uit Brabant om weer in de grote stad, in Amsterdam zijn intrek te nemen.”
Volgens Harthoorn is deze Brabantse periode voor Mondriaan “van groot belang geweest bij het vinden van een bepaalde stabiliteit. Hier, in Uden en omgeving, vond hij mogelijkheden om ene nieuwe levensinspiratie te vinden.” Volgens Harthoorn waren de belangrijkste figuren in zijn Brabantse tijd Johannes Verkuylen en zijn vrouw: “Zij waren het die Mondriaan van zijn zwarte neerslachtigheid verlosten.” Van den Briel schreef daarover aan Harthoorn dat Piet Mondriaan dat hele jaar moeilijke dagen had.” Hij sprak dan nogal over de dood, en Hanneske van Dinther (de dorpse bijnaam van Johannes Verkuylen) vertelde me dat dan later met een bezorgd gezicht.”
Het katholieke geloof en Mondriaan
Verrassend om te lezen bij Harthoorn is dat volgens hem “de kennismaking met de Rooms-katholieke levensbeschouwing een grote rol speelde in de nieuwe levensinspiratie die Mondriaan vond. Het belangrijkste in deze godsdienst was voor Mondriaan het zonde-begrip. Hij raakte ervan overtuigd dat hoe groot de zonde of schuld ook mag zijn, vergiffenis van God altijd mogelijk is en dat deze de mens in staat stelt een nieuw, herboren leven te beginnen.
De vergiffenis en kwijtschelding van zonde die in de Calvinistische leer het gehele leven lang meegedragen wordt en waarvan bevrijding pas na de dood geschiedt, kan in de Rooms-katholieke leer aanleiding zijn tot een vernieuwd, herboren leven.
Geestelijke vernieuwing en ontstijgen aan de oude levenssituatie is daardoor steeds mogelijk. Deze eeuwige vernieuwingsbeweging wordt door Mondriaan sinds zijn tijd in Uden als het belangrijkste levensbeginsel gezien.”
(blz. 37 in J.M. Harthoorn, Mondrian’s creative realism, tableau Mijdrecht 1980) Verder lezen: “Piet Mondriaan te biecht in Brabant“
Aanvullende informatie:
Mondriaan Jaar 2017
- 2017: 100 Jaar Mondriaan en De Stijl (Gemeente Museum Den Haag)
- 2017: 100 Jaar Mondriaan en De Stijl: De ontdekking van Mondriaan (Gemeente Museum Den Haag)
- 2017: 100 Jaar Mondriaan en De Stijl: Architectuur en interieur (Gemeente Museum Den Haag)
- InfoNu: 2017 – Mondriaan Jaar
Piet Mondriaan in Brabant (en meer)
- Petrus Nelissen: Piet Mondriaan te biecht in Brabant
- Uden Archief: Piet Mondriaan
- Museumtijdschrift: In de kraamkamer van een talent
- De Valk Lexicon kunstenaars Laren-Blaricum: Piet Mondriaan
- Mondriaan website
- Willem van Zeeland: Mondriaan in Brabant
- Wiki: Piet Mondriaan
- Mondriaan en de Udense Molen van Jetten
- Schift: Het wachten van Piet Mondriaan
- Tilburg University: Lieke Wijnia
- Piet Mondriaan: Een tentoonstelling
- Piet Mondriaan collectie in Pubhist
- Website Kubisme: Mannen rond Piet Mondriaan
- Website Kubisme: Vrouwen rond Piet Mondriaan
- Website Kubisme: De ateliers van Piet Mondriaan
- Gemeente Museum Den Haag: Mondriaan en De Stijl
- Video: Kan iedereen kunst maken?
- Videos in een verzamellijst: Piet Mondriaan
- NRC: Ook in de liefde was Piet Mondriaan rechtlijnig
- Boek. Piet Mondriaan, de mens achter de schilder – ISBN 978-90-7366-792-1
