Tussen 22 augustus 2020 en 5 oktober 2020 exposeert Galleri Syningen het werk van Bjørn Bjørneboe, in Ål, Noorwegen.
Toen ik besloot de tentoonstelling te bezoeken, verwachtte ik niet al te veel: in de aankondigingen zag ik alleen zwart-wit kunstwerken, erg somber, vanwege de overweldigende aanwezigheid van zwart, maar ook vanwege de onderwerpen zelf: verdriet, machteloosheid, berouw, bijvoorbeeld. Ik heb echter geen spijt van mijn beslissing om de tentoonstelling te bezoeken, aangezien zijn werk buitengewoon expressief, krachtig en indrukwekkend bleek te zijn. En er was een verrassing: er waren ook twee schilderijen in kleur. Nee, drie. De derde, Pilgrimskirke, Pelgrimskerk, zit echter achter glas, is extreem donker en ziet er op een afstand zelfs donkerder uit dan de zwart-wit werkstukken.
De zwart-wit schilderijen waren in werkelijkheid natuurlijk veel aantrekkelijker dan de veel kleinere zwart-wit foto’s die ik na googlen hierover in de media aantrof. De zwart-wit schilderijen waren allemaal ingelijst in een diep- zwarte glanzende lijst, en achter glas. Dat glas zorgde echter voor een probleem bij het maken van foto’s: het reflecteerde. Het eerste schilderij, Den Brennende Ildoven, zonder glas, weerkaatste ook licht, vanwege de glans van de olieverf. Het licht in de galerij is niet in orde, dus helaas zijn mijn foto’s niet zo perfect als ze hadden kunnen zijn. Het licht uitdoen helpt niet. Bij een andere tentoonstelling is dat al een keer geprobeerd: het licht van buiten schijnt door veel ramen naar binnen. De enige manier om met de problemen om te gaan, was door de camera in vreemde posities te manoeuvreren, meestal vanuit een bepaalde hoek, links of rechts, of van heel hoog boven mijn hoofd, zo ver als mijn armen konden reiken. Het editen van de foto’s was daarna nog een hele klus, maar het resultaat lijkt op wat ik met mijn eigen ogen ook werkelijk zag.
Overzicht van de tentoonstelling:
- Den Brennende Ildoven / De Brandende Vuuroven, 1998, 140x200cm, maleri
- Pilgrimskirke / Pelgrimskerk, 2011, 90x80cm, maleri
- Mea Maxima Culpa / 1994, 110x105cm, tusj
- Arvingene / De Erfgenamen, 1995, 110x105cm, tusj
- Stormen /De Storm, 1994, 110x105cm, tusj
- Bergprekenen / De Bergrede, 2000, 150x250cm, maleri
- Gudsmoderen / De Moeder van God, 2005, 130x87cm, tusj
- Christus Majestas / 2003, 130x87cm, tusj
- Mater Dolorosa / 2005, 130x87cm, tusj
- Guds Dårskap / God’s Dwaasheid, 1999, 110x82cm, tusj
- Fallen Engel / Gevallen Engel, 2005, 130x87cm, tusj
De Herkenbare Mens
Ik had gelezen dat Bjørenboe’s kunst is geïnspireerd door de Bijbel en Jezus Christus, en ik was daarom voorbereid om de zoveelste interpretatie te gaan zien. Het was echter uniek! Voor ik hier verder op in ga: ik ben geboren in een katholiek gezin, en ging naar katholieke scholen. Mijn kweekschool jaren bij de Zusters Franciscanessen in Veghel waren uiteraard ook zeer katholiek gekleurd. Wat dit allemaal met me gedaan heeft heb ik omschreven in mijn artikel: De Macht van Kerk en Staat. De jaren op de door zusters geregeerde kweekschool zijn echter ook de jaren geweest dat ik me begon te bevrijden van de macht van de kerk, en macht in het algemeen. Het proces dat daar startte is nooit gestopt. Ik heb heel veel nagedacht, en ben door enorme transformatieporcessen gegaan. Mede daardoor voel ik mij geroepen om te schrijven over de Christelijk getinte religieuze kunst van Bjørn Bjørneboe.
Bjørneboe laat zien dat hij een dieper begrip heeft van de persoon en de missie van Jezus Christus, meer dan doorgaans in de relieuze kunst het geval is. Het voelt niet alsof Bjørneboe ons, kijkers, de les probeert te lezen via dogmatische bijbellessen. De kunstwerken van Bjørneboe zijn naar mijn mening een zichtbare uitdrukking van zijn eigen levensprocessen, die we als mens vroeger of later allemaal ervaren, waar we allemaal zonder enige uitzondering mee worstelen, en die de Christus in ons eigen diepere zelf doen ervaren waardoor we zijn weg door het leven herkennen, er door aangeraakt worden, en bemoedigd.
Enkele kanttekeningen
Het is jammer dat de schilderijen titels hebben. Deze titels beïnvloeden je eigen interpretatie. Je eigen interpetatie creëren is immers de kracht is van ware kunst. Bjørneboe maakt kunst. De Pool Zdzisław Beksiński gaf zijn schilderijen geen titels, en dat ervaar ik als prettig. Bjørneboe’s titels onthullen dat hij een inmiddels achterhaald beeld van het fenomeen God vasthoudt. Met andere woorden: zijn schilderijen zijn moderner dan zijn ideeën over wat hij schildert. Het zwart-wit schilderij met de titel: Guds Dårskap, God’s dwaasheid, een schilderij dat je meestal in publicaties over Bjørneboe afgebeeld ziet, stelt, voor mij, een mens voor die verdwaald raakt in de wereld van misleidingen. Dat is normaal, niet dwaas. De titel Guds Dårskap, God’s Dwaasheid, bracht na wat ge-Google een link met een tekst uit de bijbel, namelijk de eerste brief van de apostel Paulus aan Korinthe, regel 25. Er zijn volgens de Google zoekresultaten nogal wat websites die proberen uit te leggen wat ermee bedoeld wordt, want er staat nogal wat in die ene regel met het nummer 25. Het is onthutsend. Ik verkies daarom mijn interpretatie:
Verdwalen is een deel van de weg die we allemaal af moeten leggen en uiteindelijk daarvan terugkeren, om verder te gaan op het kruispunt waar we destijds de foute afslag maakten. Ieder mens heeft een vrije wil, en kiest. Je leert door te kiezen. God’s dwaasheid bestaat niet. Vrijheid van keuze is, indien er een God bestaat die ons die vrije wil gegeven heeft, een cadeau van hem en een vorm van wijsheid, het tegenovergestelde van dwaasheid. Dat de mens vanuit zijn onbewustzijn foute keuzes maakt die dwaas blijken te zijn, is een deel van de lessen die we allemaal moeten leren.
Tenzij je de mens als een God ziet. Een door de kerk aangepreekt idee. De kerk beweert dat de mens naar God’s beeld en gelijkenis geschapen is. Dat dit een leugen is blijkt uit de feiten die we voorbij zien komen wanneer we naar het wereldnieuws kijken. Als er een God zou bestaan die de mens geschapen heeft naar zijn beeld en gelijkenis dan is die God niet God maar gewoon een dom schepsel: de mens heeft de totale schepping naar de rand van de afgrond gebracht. Daar staan we nu, en de schepping gaat zoals het er nu naar uitziet, in die afgrond.
Ook de titel van het schilderij: Gudsmoderen, God’s Moeder -waar overigens meerdere varianten van bestaan- is niet juist. Een vrouw kan niet de moeder van God zijn, wel van een nieuw mens, en de verantwoording nemen en dragen voor die mens. Zelfs indien Bjørneboe bedoelde dat dit de moeder van Jezus Christus betreft, zelfs dan is het een foute titel: Jezus Christus is niet God, het is een mens, die weliswaar volgens de verhalen bovennatuurlijke krachten had, maar daarmee nog niet God zelf is. Hoe kan een God zichzelf geboren laten worden in een mens, wetende (want God is alwetend) dat die mens door mensen vermoord zal gaan worden na enorme vernederingen en martelingen? Hoe wreed ben je dan? Als je vooruit weet dat de boodschap waar die mens voor geboren moest worden niet begrepen gaat worden, ever, hoe dom ben je dan die mens, die Jezus, dat leven te laten leiden? Indien Jezus Christus inderdaad God was, is zijn geboorte in principe een weg naar zelfmoord, en dus zinloos. Tenzij het zijn eigen karma betreft. Ik ben er van overtuigd dat ook Jezus Christus, net als ieder ander mens, zijn eigen karma had en lessen moest leren. Ik verwijt hem dat hij zijn verhalen liet opschrijven door zijn hem totaal niet begrijpende leerlingen, die hem zelfs verraden hebben, of hebben verloochend, die hem alleen lieten op de avond voor hij vermoord zou worden: ze wisten dat dit ging gebeuren. En waar waren zij op die Calvarieberg? Nergens! Welke gek zegt dan tot degene, die hem verloochende op cruciale momenten en hanen deed kraaien: ik noem je Petrus (rots) en op deze rots zal ik mijn kerk bouwen…. Geen wonder dat alles fout ging.
Ook de titel Christus Majestas, een kunstwerk dat refereert aan de lijkwade van Turijn, en waarop de Christus afgebeeld is met de ogen gesloten, omdat dit de vermoorde Christus betreft, is niet juist. De Christus Majestas was al de Majestas, en eenmaal vermoord, een ontluisterde Majestas. In mijn visie echter is de werkelijk echte Christus Majestas de mens die uit de dood opstond. Immers, dat er een wederopstanding, een verrijzenis plaats vond wordt in het Nieuwe Testament beschreven, tot op de dag van vandaag in alle Christelijke kerken gepredikt, en ieder jaar met Pasen in de Christelijke kerken gevierd. Dat is geen garantie dat het echt gebeurde, maar de verhalen over de tijd na die verrijzenis doen vermoeden dat er heel speciale metafysische verschijnselen plaats vonden. Wederom geen bewijs, want metafysische verschijnselen worden wetenschappelijk niet erkend. Ik erken zelf wel het bestaan van metafysische krachten. De boeken van Jozef Rulof, die een weergaloze uitleg geven over evolutie, mens, kosmos, en Jezus Christus, zijn hierdoor zeer bijzondere, onvergelijkbare, geestelijk wetenschappelijke boeken die de lezer meenemen in een energie die relateert aan quantum physics.
Iedereen is vrij zijn of haar eigen interpetatie te creëren. Niets is immers zeker tot je het zelf echt weet door ervaring, door studies, door studerend lezen, diep doordenken, verwerken, ondergaan en toetsen. Iets ongecontroleerd aannemen omdat een krant, politicus, of wetenschapper het zegt of schrijft, past niet meer in deze tijd. Het Bijbel verhaal over Jezus Christus is bovendien geschreven door een aantal slechte leerlingen van een mens die heel bijzonder moet zijn geweest. Ik vind het zeker wel geloofwaardig dat er iets exceptioneels gebeurd moet zijn destijds, anders hadden de verhalen de tand des tijds nooit doorstaan. Ook Rudolf Steiner -de grondlegger van de Antroposofie- sprak over Jezus Christus in lezingen.
Wat de bijbel als verslaggevend magazine met diverse auteurs ook mag zijn, of niet, bijbelverhalen zijn hoe dan ook inspirerend, bemoedigend, troostend, bewust makend over wat deugt of niet deugt, over huichelarij, verraad, de macht van geld, farizeeërs en schriftgeleerden, de kracht van goed doen, goed zijn, je naaste lief te hebben, en meer diepere waarden, die eerst door Mozes, en later door Jezus Christus in zijn bergrede aan het volk werden uitgelegd. Ik benoem dit omdat er een schilderij tentoon gesteld is met de titel: De Bergrede, Bergprekenen. Maar laten we beginnen met schilderij nummer één.
“Den Brennende Ildoven”
Bij het zoeken naar details ontdekte ik dat “Den Brennende Ildoven” een verhaal voorstelt uit de bijbel: Exodus 20: 3; Daniël 3: 1-30. Sadrach, Mesach en Abednego zijn figuren uit hoofdstuk 3 van het boek Daniël, drie Hebreeuwse mannen die door Nebukadnezar, de koning van Babylon, in een brandende vuuroven worden geworpen als ze weigeren te buigen voor het beeld van de koning; de drie worden beschermd tegen schade en de koning ziet vier mannen lopen in de vlammen, “de vierde … als een zoon van God” [Bron]
Vocatus atque non vocatus deus aderit
Een interessant detail in dit schilderij is een Latijnse tekst: “Vocatus atque non vocatus deus aderit”. Betekenis: “Geroepen of niet geroepen, God zal aanwezig zijn”.
Bij het zoeken naar de betekenis van de Latijnse tekst ontdekte ik dat Carl Jung (1875-1961) de tekst boven de voordeur van zijn huis heeft gegraveerd. Carl Jung: “Het [de tekst] is echter een Delphisch orakel. Er staat: ja, de god zal ter plaatse zijn, maar in welke vorm en met welk doel? Ik heb de inscriptie daar geplaatst om mijn patiënten en mijzelf eraan te herinneren: Timor dei initium sapiente [De vreze des Heren is het begin van wijsheid.] 19 november 1960 – brief van Carl Jung – CG Jung (1975) Brieven: 1951-1961 deel 2. [Bron]
Bergprekenen
Bergprekenen, ofwel De Bergrede, is het zesde schilderij in deze tentoonstelling, gemaakt in het jaar 2000, en is 150cm hoog en 250cm breed. De kleuren zijn prachtig en divers. Middelpunt is de figuur Jezus. Door de afbeeldingen in het schilderij is zelfs een atheist in staat te begrijpen wat er bedoeld wordt. We kijken naar een afbeelding van een gebeurtenis die meer dan twee duizend jaren oud is. Indien er een schilderij gemaakt zou worden met betrekking tot de situatie van nu dan zou er heel veel zwart in moeten worden gebruikt. Het zou mooi zijn de bergrede van destijds te vertalen in de taal die nu gebruikt wordt, begrijpelijk voor de mens van nu, die midden in de verrotte wereld van leugens staat en niet meer weet waar die het moet zoeken.
Bjørn Bjørneboe
Bjørn Ingvald Bjørneboe (Kristiansand, 1 februari 1940) is een Noorse priester, beeldend kunstenaar en boekillustrator. Bjørn Bjørneboe deed in 1968 het officiële theologische examen aan de Faculteit der Theologie en werd in 1970 priester in de Noorse Kerk, tot hij in 1990 ontslag nam om zich helemaalte gaan wijden aan de beeldende kunst.
Bjørn Bjørneboe heeft geen formele kunstopleiding, maar debuteerde in 1966 op de Statens Høstutstilling toen hij halverwege zijn theologische studie was. In 1977 werd hij stemgerechtigd lid van NBK (Norwegian Visual Artists). Bjørn Bjørneboe heeft een aantal beurzen ontvangen en had ongeveer 25 solotentoonstellingen. Hij illustreerde ook meer dan 20 boeken en muziekboekjes en ontving verschillende prijzen, waaronder voor het mooiste boek van het jaar. De afbeeldingen hebben vaak motieven uit de Bijbel en christelijke of joodse symboliek. [Vertaald van de Noorse Wikipedia-pagina.] Er zijn geen afbeeldingen van Bjørn Bjørneboe zelf te vinden.
Mettertijd zullen enkele schlderijen in het overzicht doorgelinkt worden naar een afbeelding gepubliceerd op de fotowebsite Flickr.
Uitgelichte afbeelding: Mea Maxima Culpa – opmerking: Mea Maxima Culpa is Latijn en werd in katholieke kerken in iedere mis hardop uitgesproken door de priester, tesamen met de kerkbezoekers: Mea Culpa, Mea Culpa, Mea Maxima Culpa. Mijn schuld, mijn schuld, mijn grote schuld. Het kunstwerk toont een mens die gebroken is door iets. Dat kan inderdaad een schuldgevoel zijn, maar dat kan ook het gevolg zijn van het uitblijven van het tonen van berouw door een ander om iets wat die de persoon heeft aangedaan. Daarom ook is een titel geven aan een schilderij een vorm van beïnvloeding, die het waarnemingsproces van de kijker verstoort omdat de kijker er iets heel anders in kan waarnemen. Voor menigeen kan dit schilderij verdriet betekenen, uitzichtloosheid, wanhoop, depressie, maar ook schaamte, of een schrik reactie om wat die mens heeft gezien. De titels vond ik in een informatie folder die ik na de tentoonstelling vond en meenam. Ik heb de tentoonstelling dus gezien met een open mind en werd in mijn onbevangen waarnemingen niet gestoord. Ik was bovendien helemaal alleen daar. De hele ruimte was van mij.